حکیم عمر خیام نیشابوری

28 اردیبهشت ماه، مصادف است با روز بزرگداشت حکیم عمر خیام نیشابوری
 پدر رباعی در ادبیات فارسی، شاعر، منجم و فیلسوف ایرانی

در کـــارگــه کـــوزه گری رفــــــتم دوش

دیــــدم دو هـــزار کـــوزه گویا و خموش

ناگاه یکـــی کــــوزه بــر آورد خــــــروش

کــــــو کوزه گر و کوزه خر و کوزه فروش

دوستان گرامی آنچه در این پست می خوانید برای آشنایی هر چند مختصر شما با زندگی یکی از بزرگترین مفاخر کشورمان ایران است به این امید که مورد استفاده شما قرار گیرد

زندگینامه خیام

حکیم عمر خیام نیشابوری، متولد 29 اردیبهشت 427 هجری شمسی (18 می 1048 میلادی) در نیشابور، متوفی 13 آذر ماه 510 هجری شمسی (4 دسامبر 1131 میلادی). خیام را به عنوان یک شاعر، ستاره شناس، و ریاضی دان مشهور می شناسند، ولی شهرت بیشتر او بخاطر رباعـیاتش می باشد.

نام خیام (خیمه دوز) ممکن است که از شغل و حرفه پدرش مشتق شده باشد. خیام تحصیلات خود را در عـلوم و فلسفه در نیشابور و بلخ به خوبی گذرانید و به سمرقند رفت، جایی که رسالت مهم خودش را در رابطه با جبر کامل کرد. نام او چنان پرآوازه شد که سلطان سلجوقی، ملکشاه، از او درخواست کرد که جای ستاره شناس او را گرفته و نظارت ضروری را در رابطه با بازسازی سالنامه بیان کند. او همچنین ماموریت یافت که رصد خانه ای در شهر اصفهان بنا کند و با دیگر ستاره شناسان همکاری نماید.

امروزه صدها رباعی را به او نـسبت می دهند ! که بسیاری از آن ها جعـلی و ساختگی است ! اما هفتاد و دو رباعی از رباعـیات به طور قطع درست و معتبر هستند، که در کتاب شعر شراب نیشابور به قلم خود خیام است.

آرامگاه این شاعر بزرگ و ریاضی دان مشهور ایرانی، در باغـی در نـیشابور بنا شده است. این آرامگاه در سال 1341 هجری شمسی برابر با 1962 میلادی ساخته شد

آثار خیام

1- اشعار عربی که چند قطعه بیشتر نیست
2- رباعیات فارسی
3- رساله جبر و مقابله به عربی، خیام اولین کسی است که کتاب جبر و مقابله کامل را تدوین نمود و معادلات را طبقه بندی کرد و معادله درجه سوم را حل نمود و قاعدة بدست آوردن ضرائب بسط دو جمله ای را که امروز بنام اسحاق نیوتن کاشف جاذبه زمین معروف است کشف کرد و بیان نمود
4- رسالة فی شرح اشکل من مصادرات کتاب اقلیدس
5- زیج ملکشاهی
6- مختصری در طبیعیات
7- صحیفه ای بزبان فارسی در کلیات وجود
8- رساله ای بزبان فارسی در کلیات وجود
9- رساله ای در کون و تکلیف
10- رساله ای در شناخت سیم و زر بنام: فی الاحتیال المعرفه مقداری الذهب و الفصه فی جسم مرکب منها
11- رساله ای در صورت تضاد در جواب سه مسئله از حکمت
12- رساله لوازم الامکنه
13- ترجمه فارسی خطبه ابن سینا از عربی.
14- قسمتی از مجموعه روضه الرضوان القلوب که به کوشش کریستنسن کشف شده
15- نوروز فارسی و عربی در وجود
16- رساله نظام الملک راجع به حکومت
17- دو گفتار فارسی و عربی در وجود
18- دو رساله در سه مسئله از حکمت
19- رساله ای در علم اعلی و حکمت اولی


رباعیات خیام

اینک که بطور اختصار با زندگی و مقام علمی این دانشمند بزرگ آشنا شدیم بجاست که نظر مرحوم فروغی « ذکاء الملک » را پیرامون فضائل علمی و رباعیات خیام در این جا نقل کنیم:

« جای بسی تأسف است که هر چند خیام را این رباعیات نامی ساخته اما مردم ما از عارف و عامی قدر او را ندانسته و تصوراتی دربارة او کرده اند که می توان گفت مظلوم واقع شده است. عابدان و مقدسان خشک، کلمات او را کفر آمیز دانسته، عامه مردم او را شرابخوار پنداشته و به اشعار او از نظر تحریض و ترغیب به میخوارگی نگریسته اند و جماعتی به همین جهت و بنابراین که او را بی اعتقاد به مبدا و معاد فرض کرده اند هواخواه او شده اند. و مقدسین از آن رو مطعوتش شمرده اند... »


پیش بینی خیام

این حکایت شیرین را نظامی عروضی که خود از معاصران حکیم خیام بوده در چهار مقاله آورده و چنین نوشته :

در سنه ست و خمس مائه بشهر بلخ در کوی برده فروشان در سرای امیر سعده جره، خواجه امام عمر خیامی و خواجه مظفر اسفزاری نزول کرده بودند و من بدان خدمت پیوسته بودم. در میان مجلس عشرت از حجه الحق عمر شنیدم که او گفت: گور من در موضعی باشد که هر بهاری شمال بر من گل می افشان می کند. مرا این سخن مستحیل نمود و دانستم چنوئی گزافه نگوید. چون در سنه ثلثین به نیشابور رسیدم چهار سال بود تا آن بزرگ روی در نقاب خاک کشیده بود و عالم سفلی ازو یتیم مانده و او را بر من حق استادی بود. آدینه ای بزیارت او رفتم و یکی را با خودم ببردم که خاک او بمن نماند. مرا بگورستان حیره بیرون آورده و بر دست چپ گشتم، در پایین دیوار باغی خاک او دیدم نهاده و درختان امرود گلابی و زردآلو سر از باغ بیرون کرده و چندان برگ شکوفا بر خاک او ریخته که خاک او در زیر گل پنهان بود و مرا یاد آن حکایت که به شهر بلخ ازو شنیده بودم. گریه بر من افتاد که در بسیط عالم و اقطار ربع مسکون او را هیچ جای نظیری نمی دیدم ایزد تبارک و تعالی جای او در جنان کناد. بمنه و کرمه.

نقل از کتاب رباعیات خیام انتشارات فؤاد
 

و اینهم چند مینیاتور زیبا در مدح عمر خیام نیشابوری